Thinking Queerly
Een schilderij, gedicht, boek én zachte aanmoediging om het niet zo nauw te nemen met hokjes en verwachtingen.
Voici, un bulletin de Paris!
Samen met een dierbare vriend ben ik een paar dagen in de stad van de lichtjes, liefde en schone kunsten. Terwijl ik dit schrijf, zijn we allebei un petit peu murw geslagen door de gigantische David Hockney-tentoonstelling in Fondation Louis Vuitton. Ongeveer tien jaar geleden zag ik Hockney voor het eerst. In dezelfde stad, maar net een ander museum.
Eén van de werken die me in 2017 opviel was ‘Cleaning Teeth, Early Evening (10pm W11)’. Het abstracte schilderij uit 1963 laat de intimiteit van twee mannen zien die samen hun tanden poetsen. Nu ik iets over het schilderij probeer op te zoeken, lees ik dat het beeld iets voyeuristisch heeft. Het is precies die intimiteit, hoe mensen zich gedragen wanneer ze zich ‘onbespied’ wanen, die Hockney graag vastlegt in zijn werk. Ook de liefde tussen twee mannen komt vaker naar voren in zijn werk. ‘The personal is political’, want zelf kwam de Britse kunstenaar op 23-jarige leeftijd uit de kast, in 1960. Zeven jaar vóór homoseksualiteit gedecriminaliseerd werd in Groot-Brittannië.
Hoewel ik me als millennial bijna niet kan voorstellen dat liefde tussen twee mannen ooit verboden was, schetst de werkelijkheid op veel plekken een steeds grimmiger beeld. Dat maakt het alleen nog maar belangrijker dat deze thema’s al generaties lang expliciet en impliciet worden gevangen in kunst. En dat al deze werken nog steeds te bewonderen zijn, inclusief de maatschappelijke context waarin ze ooit werden gemaakt. Misschien stond ik daarom net iets langer stil voor Hockney’s vroege werk, waarin queerness en intimiteit de centrale thema’s zijn.
Hockney vond ook inspiratie in een gedicht van de Amerikaanse Walt Whitman (1819-1892), zoals het prachtige ‘We Two Boys Together Clinging’, waar hij bovenstaand schilderij naar heeft vernoemd. Onder het rode hartje rechts zie je een klein stukje van het originele gedicht. Het gaat over twee mannen die zich aan elkaar vastklampen, in weerwil van de grote boze buitenwereld.
We two boys together clinging,
One the other never leaving,
Up and down the roads going, North and South excursions
making,Power enjoying, elbows stretching, fingers clutching,
Arm'd and fearless, eating, drinking, sleeping, loving,
No law less than ourselves owning, sailing, soldiering, thieving,
threatening,Misers, menials, priests alarming, air breathing, water drinking, on
the turf or the sea-beach dancing,Cities wrenching, ease scorning, statutes mocking, feebleness chas-
ing,Fulfilling our foray.
Queer vs. gay
Afgelopen week hadden Emma en ik een gesprek met schrijver en regisseur Harmen van Liemt. Ook Harmen reken ik tot mijn dierbare vrienden, en hoewel wij in het dagelijks leven over alles praten, was het bijzonder om hem in een andere setting te spreken over seksualiteit, de maatschappelijke en romantische norm, en hoe hij zich daarvan los wortelt. Zo vertelde Harmen bijvoorbeeld dat hij nooit echt uit de kast is gekomen, liever ervaart hij gevoelens rondom seksualiteit als een open en voortdurend gesprek. Waarin hij zichzelf probeert te vrijwaren van labels en aannames. Daarom gebruikt hij liever de term queer dan gay of homoseksueel.
In die afweging zit geen afkeer tegen het woord gay of wat het vertegenwoordigd. Het gaat eerder om een omhelzing van het woord ‘queer’. Wie queer is, is in de kern anti-norm, legt Harmen uit. Iets waar Emma en ik ons, als ‘single’s spokespersons’, ook graag in willen vinden. Voor mij een reden om me eens te verdiepen in de geschiedenis van queerness.
Het vreemde vieren
Oorspronkelijk betekent ‘queer’ zoiets als ‘vreemd’, ‘eigenaardig’ of ‘afwijkend’, en in 1894 werd het woord voor het eerst gebruikt om iemands seksuele voorkeur of identiteit te beschrijven. Oscar Wilde werd in die tijd beschuldigd van homoseksualiteit en aldus bestempeld als ‘snob queer’.
Gelukkig hebben LHBTQIA+-activisten het woord queer sinds eind jaren 80 steeds meer omarmd en is het een geuzennaam geworden voor mensen om hun identiteit vieren in plaats van wegstoppen. Een scheldwoord adopteren en met trots dragen gaat niet over één nacht ijs. Helaas zijn er nog steeds mensen die het volledige LHBTQIA+lexicon zullen gebruiken als verbale wapens. Toch probeer ik me vandaag te warmen aan de vrijheid die het woord queer veel mensen wél biedt. Om met dat ene label te laten zien dat je jezelf niet beperkt tot de gebaande paadjes en hokjes.
Tips, tips, tips
Boekje:
Met Harmen en Hockney vers in mijn geheugen, kocht ik hier A Queer Little History of Art in een van de mooie museumwinkels. In dit kleine boekje schrijft Alex Pilcher dat het geen enkel mens lukt om een leven lang te voldoen aan voorgeschreven hokjes op het gebied van gender en seksualiteit. Of we jonge meisjes nou ‘tomboy-fase’ toedichten of mannen prijzen omdat ze in touch zijn met hun feminiene kant: alles en iedereen krijgt een etiket en kan rekenen op kritiek wanneer je daar - al is het maar even - van af lijkt te wijken. Zijn al die observaties en waarde-oordelen niet überhaupt overbodig? Vanuit een queer benadering hoeven we al die zogenaamde ‘afwijkingen’ helemaal niet weg te poetsen, legt Pilcher uit, laat ze er maar gewoon zijn. No questions asked. Kortom: een pleidooi voor ‘thinking queerly’ aan de hand van geweldige kunstenaars als David Hockney, Frida Kahlo en Tomoko Kashiki.
Waarom zou je verantwoording afleggen of in steen gebeitelde uitspraken doen over iets wat in essentie een hyperpersoonlijke en vaak organische ervaring is? Precies.
‘When we are thinking queerly, those norms themselves are called into question’.
Artikel
Een paar jaar geleden schreef Babet te Winkel hier al een interessant stuk over voor OneWorld. “Bij een seksuele identiteit zouden bepaalde gedragingen en regels horen. Zo hoort een vrouw die zich lesbisch noemt niet verliefd te worden op een man. En een man die als heteroseksueel bekendstaat, hoort niet te zoenen met iemand van hetzelfde geslacht. Als er eenmaal zo’n label op je identiteit is geplakt, kun je daar slechts met moeite aan ontsnappen.”
Single at Heart
Hoewel het een ander spectrum betreft, deed Harmens definitie van het woord queer me ook aan singles denken. Als volwassen single voelt het immers ook vaak alsof je incompleet bent of afwijkt van de norm. Sociaal wetenschapper Bella DePaulo heeft er haar levenswerk van gemaakt om singles te normaliseren. Haar conclusie: singles bloeien juist op omdat ze single zijn, niet ondanks het ontbreken van een romantische relatie.
Fluwelen Woede
Gevaarlijk terrein: een boek tippen wat je niet zelf hebt gelezen. Toch wil ik Fluwelen Woede hier ook even benoemen. In de podcast stonden we al kort stil bij dit boek en de ongetwijfeld terechte kritiek erop. Toch wordt het werk van Alan Downs ook een klassieker genoemd. Zo biedt hij maatschappelijke en historische verklaringen voor de schaamte en afwijzing waar veel homoseksuele mannen volgens hem nog steeds vaak mee dealen. Een boek waarvan je zou hopen dat het inmiddels achterhaald is, maar wat helaas misschien nog niet helemaal het geval is.
Voor wie liever een roman leest, of een verhaal dat wellicht iets meer tot de verbeelding spreekt: hier dan ook nog een shout out naar de coming of age-romans van Harmen van Liemt, Stijn de Vries en Splinter Chabot. En natuurlijk Man Maakt Stuk van Maurits de Bruijn, op de shortlist voor de Libris Literatuurprijs!
Nu gauw een laatste macaron eten!
À tout à l’heure,
📕 Single Boek 🎙 Podcast 📱 Instagram & SMS-Instagram 📽 TikTok
Bisous, ook van mijn kunstzinnige (en queer) vriend Boris!